Amerikanın yenidən alovu alovlayır. Bu dəfə söhbət Kaliforniyanın onsuz da vərdiş etdiyi meşə yanğınlarından, ya da quruma və susuzluqdan getmir. Bu dəfə ölkənin dərin qatlarında, dövlət legitimliyini təmin edən mexanizmlərin çökməsi ilə müşayiət olunan struktur böhranından söhbət gedir. Və bu böhranın episentri - ABŞ-ın nəhəng şəhərlərindən biri, 10 milyondan çox sakini olan Los-Ancelesdir.
İllərlə rifah, multikulturalizm və liberal modernləşmə simvoluna çevrilmiş bu şəhər indi özü-özlüyündə bir böhran mozaikasına çevrilir. Burada demoqrafik tənəzzül, idarəetmə iflası, ərazi üzərində nəzarətin itirilməsi, iqtisadi uçurumlar və hüquqi xaos bir araya gəlib. Qısacası, Los-Anceles Amerikanın institusional çökməsinin canlı laboratoriyasına çevrilib.
Sürətli avtomagistralların, qaraçuxalı gettoların, kino studiyalarının və qeyri-leqal miqrantlardan ibarət əmək koloniyalarının kəsişməsində yaranan urbanistik şəbəkədə artıq dövlət sosial müqavilənin əsas funksiyalarını yerinə yetirmək iqtidarında deyil. Bu, təkcə şəhər sisteminin dağılması deyil - bu, bütövlükdə Amerika federalizminin əsasında duran idarəolunma prinsipinin dağılması deməkdir.
Los-Anceles - nə istisnadır, nə də “səhv çıxmış layihə”. Bu şəhər artıq ABŞ-ın gələcəyinin erkən xəbərdarlığına çevrilib. Buradakı böhran marjinal deyil - əksinə, dərin institusional deqradasiyanın indikatorudur.
Bütün bunların kökündə üç başlıca vektor dayanır: siyasi repressiya, iqtisadi bərabərsizliyin sərt dərinləşməsi və hüququn devalvasiyası. Bu üçlük şəhərin həm fiziki məkanında, həm də hüquqi rejimində qeyri-sabitlik zonası yaradır. Burada nə klassik nəzarət formaları işləyir, nə də sosial inteqrasiyanın yeni üsulları.
Beləliklə, Los-Anceles artıq “Amerika arzusunun” güzgüsü deyil. O, həmin arzunun necə dağılmasının, necə çökdüyünün güzgüsünə çevrilib.
İndi Los-Ancelesi yalnız urbanistik baxımdan təhlil etmək kifayət etmir. O, bir şəhərdən çox, dövlətin öz funksiyalarını itirməsinin konkret məkanda cəmləşmiş nümunəsidir. Hüquqsuz əməyə həddindən artıq asılılıq, zorakı miqrasiya siyasəti, sosial infrastrukturun dağılması və dövlət nəzarətindən çıxmış məkanlar - bütün bunlar şəhəri bir növ post-Amerika mənzərəsinə çevirir.
Bugünkü Los-Anceles həm də onu göstərir ki, ABŞ-da tənəzzül təkcə iqtisadi göstəricilərdə və siyasi ritorikada deyil, şəhər məkanının özündə, gündəlik həyatın toxumasında hiss olunur. Hər bir küçə, hər bir park, hər bir yaşayış kvartalı - bir zamanlar sistemin dayanıqlığını simvolizə edən yerlər - bu gün sistemin artıq öz sütunlarını belə saxlaya bilmədiyini sübut edir.
Los-Anceles partlayışın astanasında: idarəetməni itirən imperiyanın xronikası
Los-Ancelesdə baş verənləri başa düşmək üçün klassik “dövlət” anlayışına da bir nəzər salmaq lazımdır. Dövlət dediyimiz struktur öz vətəndaşına təhlükəsizlik, rifah, qanun qarşısında bərabərlik və iştirakçılıq vədi verir. Amma bu şəhərdə həmin vədlər ya formal şəkildə icra olunur, ya da ümumiyyətlə mövcud deyil.
Miqrant əməkçilərin hüquqsuz əməyindən maksimum istifadə edən sistem eyni zamanda həmin insanlara hüquqi status, sosial müdafiə və ya yaşamaq hüququ vermir. Bu, təkcə etik deyil, həm də struktur baxımından iflasa bərabərdir. Hökumətin və bələdiyyələrin resursları nə insan axınına, nə cinayət artımına, nə də infrastrukturun köhnəlməsinə cavab verə bilir.
Burada baş verənləri təkcə bir şəhərin daxili böhranı kimi oxumaq yanlış olardı. Bu - federal sistemin ümumi stres-testidir. Dövlətin reaksiya qabiliyyəti, çevikliyi, resursların bölgüsü və legitimliyə olan münasibəti burada real sınaqdan keçir. Amma nəticələr ümidverici deyil: sistem sadəcə yubanır, improvisasiya edir və sonda da öz legitimliyini “qorumaq” üçün repressiv alətlərə əl atır.
Hüquq-mühafizə orqanlarının artan sərtliyi, sosial yardımların azalması, şəhər məkanında güc strukturlarının artan görünürlüğü - bunlar dövlətin artıq yalnız “idarə etmək” yox, “hüququ tətbiq etməklə ayaqda qalmaq” yoluna girdiyini göstərir.
İllərlə Hollivudun cazibəsi, texnoloji startapların yüksəlişi və liberal modernliyin simvoluna çevrilmiş Los-Anceles bu gün sosial distopiyanın canlı təsviridir. Burada artıq real həyatla rəsmi təsəvvürlər arasında uçurum yaranıb. Kinoteatrlarda gülərüzlülüklə “daxili sülh”dən danışan filmlərin fonunda küçələrdə çadır şəhərcikləri, narkotik alveri, sosial parçalanma, polis zorakılığı və hüquqi nihilizm hökm sürür.
Əslində böhran nə benzin qiymətindədir, nə də vergilərdə. Əsas böhran - dövlətin cəmiyyətə verdiyi sözləri yerinə yetirə bilməməsidir. Dövlətin idarəetmə qabiliyyəti, sosial inteqrasiyanı təmin etmək bacarığı və ən əsası - öz institutlarının legitimliyini saxlamaq gücü artıq sorğulanır. Los-Anceles bu prosesin həm simvolu, həm də katalizatorudur.
Los-Ancelesi müşahidə etməklə biz ABŞ-ın gələcəyinə baxırıq. Bu şəhər artıq “qızıl xülya” deyil. O, Amerika ideyasının kövrəkliyinin, onun yalanlarla örtülmüş gerçək strukturunun və tükənən enerjisinin riyazi ifadəsidir. Gözəgörünməz imperiyanın qırışları ilk dəfə bu qədər açıq görünür. İndi sual təkcə “bu böhran necə həll olunacaq?” deyil. Əsas sual budur: bu imperiya hələ özünü idarə edə bilir, ya yox?
2025-ci ilin mayına olan məlumata görə, Los-Anceles artıq rəsmi olaraq ABŞ şəhərləri arasında evsizlərin sayına görə birinci yerə çıxıb. Los Angeles Homeless Services Authority (LAHSA) tərəfindən 9 may 2025-ci ildə yayımlanan illik hesabatda qeyd olunur ki, təkcə bu bölgədə evsizlərin sayı 78 645 nəfərə çatıb - bu, əvvəlki illə müqayisədə 12,4 faiz artım deməkdir. Onların 25 mindən çoxu küçələrdə qurulmuş müvəqqəti düşərgələrdə və ya avtomobillərdə yaşayır, sanitariya və təhlükəsizlik şəraiti isə demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Şəhərin Skid Row kimi bəzi bölgələrində hər kvadrat mildə 3800-ə yaxın evsiz insan məskunlaşıb.
Eyni zamanda, Los-Anceles dairə Statistika İdarəsinin məlumatına əsasən, burada yaşayan uşaqların 32,8 faizi rəsmi yoxsulluq həddinin altında yaşayır. Bu, ABŞ-ın iri şəhərləri arasında ən yüksək göstəricilərdən biridir. California Budget & Policy Center-in 2024-cü il üzrə hesabatında göstərilir ki, Los-Anceles dairəsində real yaşayış xərclərinə uyğunlaşdırılmış yoxsulluq səviyyəsi 23,1 faizdir, lakin Cənubi Sentrəl və Boyle Heights kimi əsasən latınamerikalı və afroamerikalıların yaşadığı ərazilərdə bu rəqəm 30 faizi keçib.
Bütün bu gedişat fonunda, ev kirayəsi üzrə təzyiqlər kəskin artıb. Zillow Economic Research-un 2025-ci ilin aprelinə dair araşdırmasına görə, Los-Ancelesdə orta hesabla birotaqlı mənzilin aylıq icarə haqqı 2713 dollar təşkil edir - bu, bir il əvvəllə müqayisədə 9,8 faiz artım deməkdir. Harvard Joint Center for Housing Studies-in hesabatında bildirilir ki, şəhərdəki ailələrin 51 faizdən çoxu gəlirlərinin yarıdan çoxunu icarəyə sərf edir, bu isə rəsmi olaraq “şiddətli icarə yükü” (severe rent burden) kimi tanınır.
Boyle Heights, Echo Park və Highland Park kimi bir vaxtlar etnik baxımdan müxtəlif olan məhəllələrdə gentrifikasiya prosesi sürətlənir. UCLA Luskin Institute on Inequality and Democracy-nin verdiyi məlumata görə, son üç ildə təkcə Boyle Heights-də 18 faizdən çox kirayəçi evindən çıxarılıb, bölgədə icarə qiymətləri isə 27 faiz bahalaşıb. Nəticədə sosial mənzillərin sayı azalır, əvəzində Invitation Homes və Blackstone Group kimi nəhəng əmlak fondları 2020-ci ildən bəri genişmiqyaslı alışlara başlayıb.
İmmiqrasiya siyasətində sərtləşmə: Trampın ikinci dövrü və hüquqi hücumlar
Bu sosial-iqtisadi xaosun fonunda federal səviyyədə miqrasiya siyasəti daha da sərtləşdirilib. ABŞ prezidenti Trampın ikinci müddətə vəzifəyə başlamasından dərhal sonra, 2025-ci ilin 11 yanvarında imzaladığı 13914 saylı İcra Sərəncamı (Executive Order 13914) ilə Göç və Gömrük Mühafizəsi İdarəsinə (ICE) geniş səlahiyyətlər verildi. Artıq ICE əməkdaşları, beynəlxalq sərhədlərdən 100 mil içəridə - bu da Cənubi Kaliforniya, o cümlədən Los-Ancelesi əhatə edir - məhkəmə qərarı olmadan şübhəliləri saxlayıb həbs edə bilərlər.
Əvvəllər yalnız sərhədyanı bölgələrdə tətbiq olunan bu hüquqi mexanizm artıq böyük şəhərlərin özünə sirayət edib. Vətəndaş hüquqlarını qoruyan təşkilatlar, xüsusilə National Immigration Law Center, bu sərəncamı “miqrasiya siyasətini gündəlik nəzarət alətinə çevirmək cəhdi” kimi qiymətləndirib.
Deportasiya dalğası: rəqəmlər şok effekti yaradır
Sərt siyasətin nəticəsi isə dərhal özünü göstərib. Syracuse Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən TRAC məlumat bazasına görə, 2025-ci ilin yanvar-aprel aylarında Los-Anceles dairəsindən ICE tərəfindən 117 089 nəfər deportasiya olunub. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 63 faiz artım deməkdir. Onların tərkibi isə bu cür bölünür:
- 45 790 nəfər (39,1%) - ya işləmək icazəsinə malik olub, ya da leqallaşma prosesində idi;
- 21 375 nəfər (18,2%) - onların immiqrasiya qanunlarını pozduğuna dair heç bir rəsmi sübut yox idi;
- 12 612 nəfər (10,8%) - məhkəmə iclası keçirilmədən, yəni "sürətli deportasiya" (expedited removal) ilə ölkədən çıxarılıb.
Şəhərdə logistika mərkəzlərində, restoranlarda, avtoservislərdə, təmizlik şirkətlərində və yaşayış massivlərində genişmiqyaslı reydlər keçirilib. Immigration Legal Resource Center-in məlumatına görə, yalnız 2025-ci ilin fevral–mart aylarında ICE Los-Anceles və Orinjdə 141 hədəfli əməliyyat həyata keçirib, əsasən kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərində.
Bu faktlar təkcə dramatik statistika deyil. Bunlar Amerika modelinin mərkəzində yerləşən metropolun öz vətəndaşlarına xidmət etmək qabiliyyətini necə itirdiyinin konkret sübutlarıdır. Los-Anceles artıq “fərdlərin uğur hekayəsi” deyil, sistemin öz daxilində çökdüyünün şahididir. Dövlət bir tərəfdən hüququ silahlandırır, digər tərəfdən isə vətəndaşı qoruma funksiyasından imtina edir. Və bu transformasiya təkcə Kaliforniya ilə məhdudlaşmır - bu, ABŞ federativ strukturunun gələcək trayektoriyasını formalaşdıran təhlükəli bir tendensiyadır.
Əgər bu prosesi izləməyə davam etsək, Los-Ancelesin bugünkü mənzərəsi sabahın Amerika panoramasına çevrilə bilər. Və bu zaman sual artıq belə səslənəcək: “Bu imperiya nə zaman dağılacaq?” yox, “Necə dağılacaq?”
Los-Ancelesdə miqrantlara qarşı “səlib yürüşü”: iqtisadiyyat çökür, şəhər dağılır
Latın amerikalı investorların idarə etdiyi və şəhərin şərq rayonlarında 300 minə yaxın müştəriyə xidmət göstərən Mercado Latino supermarketlər şəbəkəsinə 2025-ci il martın 24-də keçirilmiş ICE reydi artıq Los-Ancelesdə yeni repressiv kursun simvoluna çevrilib. Əməliyyat zamanı 46 nəfər saxlanılıb, onlardan üçü menecer idi. Xüsusilə tibb biləklikli bir əməkdaşın əlqandallı şəkildə ticarət zalından çıxarılması anını əks etdirən video sosial şəbəkələrdə sürətlə yayılıb. Hadisə 7 min nəfərdən çox insanın iştirak etdiyi icazəsiz etiraz aksiyasına səbəb olub (LAPD-nin qiymətləndirməsinə görə).
Qanuni güc, iqtisadi zəiflik
Brookings Institution-ın 2025-ci ilin aprelində yaydığı təhlilə görə, iş qabiliyyətli miqrantların kütləvi şəkildə deportasiyası, xüsusilə qeyri-formal əmək bazarına əsaslanan iri şəhərlərdə yerli ÜDM-in bir il ərzində 3,1%-ə qədər azalmasına səbəb ola bilər. Los-Ancelesdə 1 milyondan çox insan “kölgə iqtisadiyyatında” fəaliyyət göstərir. Bu, illik 3,8 milyard dollardan artıq vergi itkisi deməkdir.
Deməli, bu gedişat müvəqqəti yox, sistemli bir böhrandır. Artan yoxsulluq, əlçatmaz mənzil bazarı, kölgə əməyə struktur asılılıq və miqrantlara qarşı hüquqi təzyiqlər bələdiyyə idarəetmə modelinin dayanıqlığını içəridən dağıdan bir kombinasiyaya çevrilib. Federal və yerli hakimiyyətlər arasında siyasət uyğunsuzluğu, həmçinin əmək və mənzil sektorlarının tənzimlənməsindəki institusional parçalanma, şəhərin demoqrafik reallığı ilə ABŞ federativ qanunvericiliyi arasındakı bərabərsizliyi daha da dərinləşdirir.
Kölgə üzərində qurulan iqtisadiyyat
Los-Ancelesin iqtisadi strukturu formal baxımdan logistika, pərakəndə satış, xidmət sahəsi, tikinti, istehsal, əyləncə və səhiyyə kimi sahələrə söykənir. Amma bu sahələrin vitrin arxasında sənədsiz və ya hüquqi baxımdan zəif müdafiə olunan miqrant əmək qüvvəsinə dərin asılılıq dayanır. Bu kölgə dayaqları indi Tramp administrasiyasının sərtləşmiş siyasətləri fonunda ciddi hüquqi və siyasi təzyiq altındadır.
Pew Research Center-in 2024-cü il üzrə araşdırmasına görə, Los-Anceles–Long Beach–Anaheim aqlomerasiyasında 1,6 milyon qanunsuz miqrant yaşayır - bu, region əhalisinin 13 faizini təşkil edir. Şəhər üzrə ümumi əmək qüvvəsinin 38,4 faizi ABŞ-dan kənarda doğulub, onların təxminən 46 faizi ABŞ vətəndaşı deyil. Bu, ölkə üzrə ən yüksək göstəricidir.
Açar sahələr və miqrantların rolu:
- Logistika və liman infrastrukturu
Los-Anceles limanı (Long-Bich limanı ilə birlikdə) ölkə üzrə 1,3 milyon iş yerinə təsir edir, bunun 150 mini Cənubi Kaliforniyadadır. International Longshore and Warehouse Union-un məlumatına əsasən, liman zonasında işləyənlərin 60 faizdən çoxu miqrantlardır, əksəriyyəti müvəqqəti və ya qeyri-formal müqavilələrlə subpodratçılar vasitəsilə çalışır, E-Verify yoxlanışından yayınır. - Xidmət və ictimai iaşə sahəsi
Los-Ancelesdə 30 mindən çox restoran var, burada 300 minə yaxın işçi çalışır, National Restaurant Association-ın məlumatına görə, onların 65 faizindən çoxu miqrantlardır, 25–30 faizi isə sənədsizdir. Xüsusilə aşpaz köməkçiləri, qab yuyanlar və təmizlikçilər arasında bu pay daha da yüksəkdir. - Tikinti və təmir sektoru
Los-Anceles dairəsində 195 min iş yerinin olduğu bu sektorda 55–70 faiz arasında dəyişən miqrant payı müşahidə olunur. Economic Roundtable-ın araşdırması göstərir ki, əksəriyyəti latınamerikalı sənədsiz əməkçilərdir və bu onları həm hüquqsuz, həm də istismara açıq vəziyyətə salır. - Təmizlik və məişət xidmətləri
California Domestic Workers Coalition-a görə, bu sektorda 95 mindən çox insan çalışır, onların 80 faizindən çoxu miqrant qadınlardır, yarıdan çoxu sənədsizdir. Rəsmi məşğulluq səviyyəsi 40 faizi belə keçmir. - Səhiyyə və qocalara qulluq
COVID-19-dan sonra daha da genişlənmiş bu sektorda işçilərin 60–70 faizi sənədsiz və ya yarımleqal miqrant qadınlardır. Center for Health Workforce Studies-in məlumatına əsasən, xüsusilə kasıb bölgələrdə bu işçilər lisenziyalı kadr çatışmazlığını kompensasiya edirlər.
Bütün bu rəqəmlər bir reallığı ortaya qoyur: Los-Ancelesin rifahı kölgədə işləyən minlərlə miqrantın çiynində dayanır. Amma eyni zamanda bu insanlar qanunla sıxışdırılır, sosial cəhətdən təcrid edilir və iqtisadi repressiyaya məruz qalır.
ICE tərəfindən yalnız 2025-ci ilin ilk dörd ayında Los-Anceles dairəsində 218 reyd keçirilib - bu, ötən illə müqayisədə 74 faiz artım deməkdir. Bu reydlər sadəcə hüquq tətbiqi deyil, şəhərin iqtisadi dayanıqlığını sarsıdan kütləvi zərbələrdir.
Nəticə olaraq, dövlət öz ayağını özü altından çəkir. Şəhərin iqtisadi modelini daşıyan təbəqə sıxışdırıldıqca, təkcə hüquqi yox, həm də maliyyə və idarəetmə baxımından şəhər boşluğa sürüklənir. Bu, artıq sadəcə sosial məsələ deyil. Bu, ABŞ şəhərçiliyi və federativ idarəçiliyi üçün ciddi siqnaldır.
İstəyirsinizsə, bu bölməni yekunlaşdıran publisistik nəticə və ya analitik epiloq da əlavə edə bilərəm.
Qorxu arxitekturası: Los-Anceles iqtisadiyyatını daşıyan qüvvənin tədricən sıradan çıxarılması
2025-ci ilin ilk aylarında ICE tərəfindən həyata keçirilən 218 reydin təhlili göstərir ki:
- 72 faizi qeyri-rəsmi əmək münasibətləri üstünlük təşkil edən müəssisələrə (avtoservislər, camaşırxanalar, mini-marketlər, kiçik restoranlar) yönəlib,
- 31 faizi kütləvi həbslərlə müşayiət olunub (hər əməliyyatda 10 nəfərdən çox saxlanılıb),
- 19 faizində isə müəssisə inzibati qaydada bağlanıb və lisenziyası ləğv edilib.
Ən səs-küylü əməliyyatlardan biri Vernon sənaye zonasında yerləşən PacWest Fulfillment adlı logistika şirkətinin anbarlarına edilmiş reyd olub. Bu əməliyyat zamanı 64 miqrant saxlanılıb, iki menecer isə “kütləvi şəkildə immiqrasiya nəzarətindən yayınmaya yardım etməkdə” (INA 274A bölməsi) ittiham olunaraq həbs edilib. Hesabatın dərc olunmasından sonra Service Employees International Union Local 721 və digər yerli həmkarlar ittifaqları federal strukturları bölgə iqtisadiyyatını dağıtmaqda ittiham ediblər.
Qanuni qorxu və kölgəyə çəkilən əmək
Bu siyasətin nəticəsi yalnız iqtisadi deyil, həm də sosial və hüquqi qeyri-müəyyənlikdir. Urban Institute-un araşdırmasına əsasən, 2020-ci ildən sonra sənədsiz miqrantların 39 faizi artıq əmək hüquqlarının pozulması ilə bağlı nə dövlət orqanlarına, nə də həmkarlar ittifaqlarına müraciət etmir. Onlar sadəcə deportasiyadan qorxurlar. Bu isə öz növbəsində orta əməkhaqqının enməsi, artıq iş saatlarının artması və mövcud hüquqlardan belə imtinaya gətirib çıxarır.
Əmək bazarında bu cür qorxu mühiti, əslində, yalnız miqrantların deyil, bütün şəhərin sosial dayanıqlılığının altını qazır. Çünki miqrant əməyinə əsaslanan sektorlar - logistika, iaşə, tikinti, xidmət, təmizlik və səhiyyə - təkcə iqtisadiyyatın deyil, gündəlik həyatın və ictimai sabitliyin dayaq sütunlarıdır.
Bu gün federal siyasətin inzibati üsullarla bu segmenti sıradan çıxarmağa yönəlməsi, əslində, özünün içindəki sistem ziddiyyətlərini açıq şəkildə ortaya qoyur. ABŞ dövləti bir tərəfdən bu işçi qüvvəsinə möhtacdır, digər tərəfdən onlara qarşı hüquqi və inzibati repressiya həyata keçirir. Bu ciddi bir daxili paradoksdur, və onun nəticəsi sistemin öz sabitliyini itirməsi ola bilər.
Hazırda Los-Ancelesin iqtisadiyyatı yalnız qismən formal hüquq sisteminə tabe olan, lakin repressiyaya məruz qalan, əvəzolunmaz bir işçi təbəqəsinə dayanan bir konstruksiyadır. Miqrasiya nəzarəti sərtləşdikcə, bu model fərdi sektorların funksional iflası və sosial sabitliyin pozulması ilə üz-üzə qala bilər.
Burada qanunvericilik çərçivələri ilə real iqtisadi praktika arasında artan ziddiyyət, qanuni legitimlik böhranına və institutların fəaliyyətsizliyinə gətirib çıxarır.
Qorxu memarlığı: Los-Ancelesdə mart qiyamı və “preventiv avtoritarizmin” doğuluşu
2025-ci ilin martında Los-Anceles son onillikdə görünməmiş etiraz dalğasının episentrinə çevrildi. Şəhər Polis İdarəsinin (LAPD) Xüsusi Əməliyyatlar İdarəsinin hesabatına əsasən, 12–28 mart tarixlərində küçələrə təxminən 108 min insan çıxıb. Bu rəqəm 2020-ci ildə Corc Floyd hadisəsi zamanı keçirilən mitinqləri də geridə qoyub.
İlkin aksiyalar şəhərin tarixi biznes mərkəzində, Federal Building binasının qarşısında başlayıb, daha sonra isə Cənubi Sentrəl, MakArtur Parkı, Piko-Yunion, İst Hollivud kimi etnik və sosial baxımdan həssas rayonlara yayılıb. Etirazlara həm yerli təşkilatlar - Movimiento Cosecha, həm də Black Lives Matter LA, ACLU Southern California, National Day Laborer Organizing Network kimi milli miqyaslı qurumlar qoşulub. Onların birgə bəyanatlarında ABŞ Konstitusiyasının IV düzəlişinin və XIV düzəlişin “due process” müddəalarının pozulması qeyd edilib.
Etirazlara təkan verən əsas səbəb 2025-ci il 16 fevralda qüvvəyə minmiş 13872 saylı prezident sərəncamı oldu. Bu sənəd Daxili Təhlükəsizlik Nazirliyinə (DHS) və ICE-yə ABŞ sərhədlərindən və beynəlxalq limanlardan 160 kilometrə qədər məsafədə məhkəmə qərarı olmadan “miqrasiya pozuntusu şübhəsi” ilə şəxsləri saxlamaq hüququ verirdi. Bu isə faktiki olaraq bütün Cənubi Kaliforniyanı, o cümlədən Los-Ancelesi qeyri-rəsmi “sərhəd zonası”na çevirirdi.
Kaliforniya hüquq ictimaiyyəti bu qərarı “probable cause” prinsipinin və yurisdiksiya bölgüsünün açıq şəkildə pozulması kimi qiymətləndirib.
Sadəcə üç gün sonra, 15 martda DHS və Pentaqon “Border Integrity Enhanced” adlı fövqəladə əməliyyat planını işə saldı. Kaliforniya Milli Qvardiyasından 2300 hərbçi, o cümlədən 40-cı Piyada Diviziyası və 223-cü Hərbi Kəşfiyyat batalyonu şəhərə yerləşdirildi. DHS mətbuat katibi 16 martda verdiyi açıqlamada bu addımın məqsədini “kritik infrastrukturun müdafiəsi və asayişin təminində yerli hakimiyyətə dəstək” kimi təqdim etsə də, real mənzərə tam fərqli idi.
Amnesty International USA tərəfindən 5 aprel 2025-ci ildə yayımlanan hesabatda 284 insan hüquqları pozuntusu qeydə alınıb, o cümlədən:
- 73 qanunsuz saxlanılma, hüquqların izah olunmadan və ittiham irəli sürülmədən;
- 54 dəfə çoxmərtəbəli yaşayış binalarının yerləşdiyi məhəllələrdə, xüsusilə Koreatown ətrafında gözyaşardıcı qazdan istifadə;
- 21 halda şəxsi mobil telefonların məhkəmə qərarı olmadan məzmun analizinə məruz qalması.
Dron nəzarəti və polis mühəndisliyi
Electronic Frontier Foundation-ın məlumatına görə, federal proqramla alınmış səkkiz şəhər dronu etiraz marşrutlarını gecə vaxtı izləyib, üz tanıma və hərəkət metadatalarını toplayıb. Highland Park və Boyle Heights sakinləri gecələr dronların ardıcıl patrul uçuşlarından şikayətləniblər.
Şəhər Nəqliyyat İdarəsi (LADOT) isə 34 əsas yolayrıcını əllə idarəetmə rejiminə keçirib və onların nəzarətini LAPD-nin Strateji Reaksiya Bürosuna bağlayıb. Bu, faktiki olaraq rayonların süni şəkildə bloklanması və izolyasiya olunması anlamına gəlir - əvvəllər bu üsul yalnız antiterror əməliyyatlarında istifadə olunurdu.
13–30 mart tarixlərində şəhərdə 1394 inzibati saxlanılma halı qeydə alınıb. National Immigration Law Center-in məlumatına görə, onların 60 faizdən çoxu ictimai asayişlə bağlı deyildi, sadəcə “immiqrasiya statusuna şübhə” əsasında həyata keçirilmişdi.
Bütün bu addımlar sadəcə asayiş tədbirləri yox, preventiv avtoritarizmin - qabaqlayıcı zor tətbiqi modelinin konturlarını formalaşdırır. Burada hüquqi və inzibati təsirlər insanın əməli deyil, kimliyi, etnik mənşəyi və sosial statusu üzərindən tətbiq edilir. Bu model ABŞ-ın “terrorla mübarizə” illərində PATRIOT Act çərçivəsində sınaqdan keçirdiyi “təxmini təhlükə” doktrinasına əsaslanır, lakin indi artıq xarici deyil, daxili əhaliyə qarşı yönəlib.
ACLU Southern California-nın hüquqşünası Tomas Veqa California Legal Review üçün verdiyi müsahibədə bunu belə izah edir:
“Biz hüququn yeni formatını - sosial və etnik fərqliliyi potensial təhlükə kimi tanıyan idarəetmə modelini müşahidə edirik. Bu artıq qanun pozuntusuna qarşı reaksiya deyil, normativ kimlikdən sapma faktının kriminal interpretasiyasıdır.”
Mart 2025-də baş verənləri sadəcə bir “təhlükəsizlik tədbirlərinin gücləndirilməsi” kimi izah etmək mümkün deyil. Bu, dövlət zorakılığının struktur transformasiyasıdır - rəsmi olaraq “müdafiə”, “milli konsolidasiya” və “ictimai sabitlik” adı ilə legitimləşdirilən repressiya arxitekturası.
Bu arxitekturanın mərkəzində kim var?
Miqrant. Yoxsul. Fikir bildirən. Aktivist.
Bu arxitekturanın fonunda nə var?
ABŞ şəhəri, öz vətəndaşlarına qarşı içəridən inşa olunan bir qala kimi. Və bu qala öz vətəndaşına qorxu ilə baxır.
Çöküş laboratoriyası: Los-Anceles Amerikaya güzgü tutur
Bu gün Los-Anceles təkcə etirazlar içində qovrulan bir şəhər deyil. Bu şəhər - gələcəyin sınaq meydanıdır. Elə bir gələcək ki, sabah bütün Amerikaya sirayət edə bilər. Sosial infrastrukturun süqutu, vətəndaşla dövlət arasında etimadın dağılması, yoxsulluğun kriminalizasiyası və orta təbəqənin yavaş-yavaş silinməsi - bütün bunlar bir-birini tamamlayan mozaik fəlakətin parçasıdır.
Gettoləşmə artıq metafora yox, rəsmi şəhər siyasətidir. Təkcə 2024-cü ildə Los-Ancelesdə 23 min ailə haqqında məcburi çıxarılma qərarı verilib. Onların əksəriyyəti kasıb və etnik azlıqların yaşadığı bölgələrdə yerləşir. Son bir ildə ev qiymətləri 12 faiz artıb. Eyni zamanda, şəhər rəhbərliyi 14 yeni lüks yaşayış kompleksi üçün icazə verib - orada əvvəllər illik gəliri 25 min dollardan az olan ailələr yaşayırdı.
KPCC radiosuna danışan, evindən məhrum olmuş bir ana belə deyir:
“Bu şəhər artıq mənim deyil. Bu şəhər ancaq mühafizəçisi və qaraj şifrəsi olanlar üçündür.”
Amerika bir illüziya üzərində dayanır
Amerikanın dövlətçiliyi uzun müddət bir mifin - "birliyin" ilğımı üzərində qurulub. Amma bu birliyin çatları artıq bayraq və azadlıq ritorikası ilə gizlədilə bilmir. Los-Ancelesdəki etirazlar sadəcə “CNN xəbərlərinin bir epizodu” deyil - gələcəyin carçısıdır.
Çünki bu şəhərdə - Hollivudun parıltılı dekorasiyaları ilə çadır düşərgələrinin yan-yana yerləşdiyi bu coğrafiyada - Amerikanın bütün ağrılı təbəqələri bir nöqtədə cəmlənib:
- sosial təcrid,
- iqtisadi istismar,
- irqi damğalanma,
- polis militarizmi,
- və kəskinləşən sinfi savaş.
Bu şəhər bizə göstərir ki, “American Dream” sadəcə puç olmuş bir vəd deyil. Bu - itaət mexanizmidir. Sadəcə seçilmişlər üçün gerçəkləşən bir vəddir. Qalanlar isə bu ssenaridə səhnə arxası kütlələrdir. Və bu səhnədə imperiya artıq nə süjetə nə də nəzarətə sahibdir.
Yeni repressiya dövründə - ICE daxili “gestapo”ya çevrilərkən, yoxsulluq isə qanuni cinayət statusu alarkən - Los-Anceles artıq bir şəhər deyil. O, diaqnozdur. Sosial sistemin zəiflədiyi, hüququn alətə çevrildiyi, azadlığın isə yalnız kosmetik atributa döndüyü bir diaqnoz.
Çünki növbəti partlayış Los-Ancelesdə yox, ölkənin tam ürəyində ola bilər.
Amerika bu gün Los-Ancelesə baxıb “xaos” görür. Əslində isə özünə baxır. Və bu aynada gördüyü öz səhvləri içində azmış zəifləmiş bir nəhəngdir. Bir zamanlar imperiyanın cəngavər şəhəri olmuş bu metropol indi imperiyanın kənarında qalan bir xəbərdarlıq sətiridir.
Los-Anceles - çöküşün laboratoriyasıdır.
Və bu laboratoriyada sınaqdan keçirilən təkcə sistem deyil.
Sınaqdan keçən - Amerikanın özü, onun ruhu və gələcəyidir.